رشد کودک یک فرآیند پیوسته و متوالی است. ما باید به میزان رشد فرزند خود در جنبه های مختلف توجه داشته باشیم و همینطور با درک صحیح از روند رشد کودک در سالهای مختلف زندگی توقع و انتظار متناسب را داشته باشیم. البته ممکن است کودکی در یکی از جنبه ها رشد کمتری کرده باشد حتی این موضوع ممکن است باعث شود که در جنبه های دیگر هم عقب بیفتد. به عنوان مثال کودکی که از جنبه حرکتی رشد کافی نداشته ممکن است در بازی با همسالان خود دچار مشکل شده و این موضوع موجب عدم رشد در جنبه اجتماعی او گردد. بنابراین باید با شناخت از مراحل رشد فرزند خود بازهای مناسب و متناسب با رشد او را انتخاب کنیم. اسباب بازی میتواند به متعادل ساختن جنبه های مختلف رشد کودکمان کمک کند.
شناخت جنبه های مختلف رشد کودک
- رشد جسمانی: سرسره بازی، تاب بازی، دویدن
- رشد اجتماعی: بازیهایی که مشترکاَ با کودکان دیگر انجام میدهد مثل دزد و پلیس، مدرسه بازی، دکتر بازی که احساسات اجتماعی کودک را ارضا میکند.
- رشد اخلاقی: بازیهایی که خوب و بد حق و ناحق راست و دروغ یا مفاهیمی مثل اتحاد، دوستی، مهربانی را میفهماند. مثل بازی «یک کار خوب یک کار بد» یا بازی «گرگم و گله میبرم»
- رشد عاطفی: بازیهایی که به کودک کمک میکند تا بتواند احساسات خود را ابراز کند مثل عروسک بازی، ماشین بازی، بازی با فیگور حیوانات، نمایش های عروسکی
- رشد شناختی: بازیهایی که منجر به ادراک کودک از محیط اطرافش میشود در کودک 9 ماهه حس چشایی، 12 ماهه لامسه، دو ساله عمل و عکس العمل
رشد جسمانی کودکان 
رشد اخلاقی کودکان 
رشد عاطفی کودکان
خوب است قبل از انتخاب اسباب بازی برای کودکمان آگاهانه بدانیم که تقویت کدامیک از جنبه های رشد کودک را مدنظر داریم. البته برای این منظور باید نقاط ضعف و قوت کودک خود را بشناسیم.
عوامل اثرگذار بر میزان رشد جنبه های مختلف کودکان
- عوامل درونی (جنسیت، هوش، سن کودک)
- جنسیت: به عنوان مثال دختران عروسک و پسران ماشین دوست دارند.
- هوش: کودکان باهوش به فعالیت های فکری آرام علاقه دارند و رقبتی به بازیهای مسابقه ای و رقابتی ندارند. خمیر بازی، گل بازی، ساختمان سازی و… بچه هایی با هوش کمتر اسباب بازیهایی که با کمترین میزان صرف انرژی بیشترین حرکت را ایجاد کنند مثل ماشینی که با یک دکمه حرکت میکند.
- سن کودک
- عوامل بیرونی (والدین و اطرافیان)
رفتار مستبدانه و بکن، نکن والدین موجب میشود که کودک در بازی ها همواره ساکت و مطیع بوده و تحت تسلط دیگران قرار گیرد و همبازی خوبی نباشد. خانواده های بدون کنترل هم کودکانی خواهند داشت که دائما قانون بازی را می شکنند.
- عوامل بیرونی (محیط زندگی و فضای بازی)
هرچقدر کودک از حواس خود بیشتر استفاده کند و محرک های بیرونی بیشتری وجود داشته باشد رشد هوشی بهتری خواهد داشت.
- عوامل بیرونی (اسباب بازی های کودک)
اسباب بازی مناسب برای کودک موجب رشد بهتر او خواهد شد. ویژگیهای اسباب بازی مناسب:
- جنس و مواد اسباب بازی
- بهداشت و ایمنی اسباب بازی
- همخوانی اسباب بازی با فرهنگ جامعه
- نزدیکی اسباب بازی با واقعیت
- آفرینندگی و سازندگی اسباب بازی
انواع بازی کودکان
- بازی های تقلیدی و نمایشی
انسان در فاصله یک تا پنج سالگی بیشترین تقلید را انجام میدهد. پسران تقلید از پدر و مشاغل مردانه و دختران تقلید از مادر. در دبستان بیشتر نقش مربیان را بازی میکند. در نوجوانی به تقلید از همسالان خود میپردازد. کودکی که پدر خشن دارد با انجام بازی تقلیدی و ایفای نقش یک پدر خشن شمشیرباز خشم خود را بیرون می ریزد.
- بازیهای نمادی
یک بازی تقلیدی است که در آن تخیل هم وجود دارد. وقتی کودک نمیتواند واقعا کاری را انجام دهد آن را تخیل میکند مثلا روی صندلی مینشیند و فکر میکند که در حال رانندگی یا سوار بر اسب است. به این ترتیب آرزوهای خود را ابراز میکند.
- بازیهای تخیلی و ساختنی
در این بازیها کودک از دیده ها و شنیده های قبلی خود الگوبرداری نمیکند بلکه خودش آن را تخیل میکند. (بازی با مکعب ها و نقاشی با انگشت) بازیهای ساختنی هم مثل ساختن با شن و ماسه یا خمیربازی
- بازی های با قاعده
بازی در این بازیها عموما از سن 4 تا 7 سالگی آغاز میشود. مثل گرگم به هوا، تاپ تاپ خمیر، اتل متل توتوله
بازی با قاعده اتل متل توتوله 
بازی نمادی کودک 
بازی ساختنی 
بازی تقلیدی کودک
انواع اسباب بازی کودکان
- اسباب بازی های محبوب
- اسباب بازی های توپر و نرم مثل: عروسک یا خرس پارچه ای
- اسباب بازی های مینیاتوری مثل: حیوانات، وسایل نقلیه
- اسباب بازی های تولید صدا: اسباب بازی های موزیکال
- اسباب بازی های شناخت شکل و اندازه: انداختن اشیاء با شکل و اندازه مختلف از سوراخ های یک جعبه
- اسباب بازی های لذت بخش
- اسباب بازی های کشیدنی مثل: کامیون
- اسباب بازی های هل دادنی مثل: فرغون یا کالسکه
- اسباب بازی های راندنی مثل: ماشین برقی، دوچرخه
- اسباب بازی های کاربردی مثل: وسایل پزشکی، نجاری و…
- اسباب بازی های برهم چیدنی مثل: لگوها یا ساختمان سازی ها
- اسباب بازی های جذاب
- جغجغه ها
- توپ ها
- خانه عروسکی
- پازل یا جورجورک
اسباب بازی مناسب سنین مختلف
- تولد تا هجده ماهگی
- اسباب بازی با اثر حسی حرکتی مثل: جغجغه، اشیاء شناور روی آب، وسایل هل دادنی و کشیدنی
- اسباب بازی با اثر تقلیدی و اجتماعی مثل: عروسک پارچه ای، جانوران پلاستیکی، تلفن کوچک، وسایل نقلیه
- اسباب بازی با اثر تجسمی و فکری مثل: انواع پازل دو تا سه قطعه، مکعب های سوراخ دار، کتاب پارچه ای
- هجده ماهگی تا سه سالگی
- اسباب بازی با اثر حسی حرکتی مثل: ماسه و سطل،میخ و چکش، توپ های بزرگ و کوچک، وسایل کشیدنی و هل دادنی و سه چرخه
- اسباب بازی با اثر تقلیدی و اجتماعی مثل: عروسکهای قابل شستشو، پارچه ای، وسایل حمام و شستن، جانوارن پلاستیکی، وسایل خانه عروسکی، وسایل نقلیه چوبی
- اسباب بازی با اثر تجسمی و فکری مثل: پازل 3 تا 5 قطعه، مکعب های درشت پلاستیکی و چوبی برای ساختن، وسایل نقاشی، متاب تصویری
- سه تا پنج سالگی
- اسباب بازی با اثر حسی حرکتی مثل: الاکلنگ، سرسره، تاب ، نردبان فلزی، وسایل کشیدنی و هل دادنی، توپ، وسایل خیاطی، سه چرخه
- اسباب بازی با اثر تقلیدی و اجتماعی مثل: عروسک با همه لوازم، جانوران پلاستیکی و پارچه ای، وسایل نقلیه و لباس های تقلیدی (پلیس، دکتر و…)
- اسباب بازی با اثر تجسمی و فکری مثل: پازل 9 تا 15 قطعه، وسایل نقاشی و خمیر بازی، مکعب های ساختنی، کتاب تصویری
- پنج تا هشت سالگی
- اسباب بازی با اثر حسی حرکتی مثل: طناب، توپ، وسایل خیاطی، پیچ و مهره، دوچرخه کوچک
- اسباب بازی با اثر تقلیدی و اجتماعی مثل: وسایل اندازه گیری ساعت، متر و… عروسک و همه لوازم مربوط به آن، وسایل نمایش عروسکی
- اسباب بازی با اثر تجسمی و فکری مثل: پازل 20 قطعه، مکعب های ساختنی، بازیهای چند نفره شمارشی، وسایل نقاشی، کارت های مصور بازی
این مقاله برداشتی است از کتاب «شگفتیهای رشد در بازی های کودکان» که مطالعه آن برای انتخاب اسباب بازی مناسب کودک توصیه میشود.